Έκθεση αποξηραμένων φυτών (Ηerbarium)

Τα φαρμακευτικά φυτά της Χερσονήσου του Αγίου Όρους

Στον φυτικό πλούτο της Χερσονήσου του Αγίου Όρους περιλαμβάνονται και 200 περίπου είδη φαρμακευτικών φυτών (Γκανιάτσας 2003).

Είναι γνωστό και διεθνώς παραδεκτό ότι η Ελληνική ιατρική από τους αρχαίους ακόμη χρόνους (Ιπποκράτης, Διοσκουρίδης, Θεόφραστος, Πλίνιος, Γαληνός κ.α.) βασισμένη στα βότανα αποτέλεσε τη βάση της Δυτικής ιατρικής μέχρι τη δημιουργία της φαρμακο-χημικής ιατρικής στις αρχές του 20ου αιώνα. Νέες εξελίξεις όμως στις ημέρες μας όπως η ανάπτυξη ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά, η επιδημία της παχυσαρκίας και η τεράστια δαπάνη της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης δημιουργούν συνθήκες επανόδου των ανθρώπων στη φύση. Η επιστροφή στην παράδοση συχνά συνδέεται με τον τρόπο ζωής των Ελλήνων, την Ελληνική διατροφή, γνωστή και σαν Μεσογειακή διατροφή.

Το Άγιον Όρος διαθέτει μια σπουδαία παρακαταθήκη αυτής της Ελληνικής ιατρικής για πολλούς αιώνες. Οι Αθωνικές βιβλιοθήκες διατηρούν πολύτιμα χειρόγραφα τα οποία περιέχουν τη γνώση και τη σοφία των παρελθόντων αιώνων. Πέρα από αυτή τη γνώση, ο μοναχισμός του Αγίου Όρους διατήρησε το φυσικό περιβάλλον της Χερσονήσου αναλλίωτο. Η χλωρίδα του Αγίου Όρους που είναι πλούσια σε φαρμακευτικά φυτά παραμένει η ίδια με εκείνη που αναφέρεται στις συνταγές των χειρογράφων που διατηρούνται στις Αθωνικές βιβλιοθήκες. Οι μοναχοί του Αγίου Όρους αποδείχθηκαν μοναδικοί στη διαφύλαξη της φύσης και της παραδοσιακής τους κληρονομιάς.

Η Αγιορειτική Βοτανοθήκη έχει σαν στόχο την ανάδειξη και των δύο αυτών στοιχείων, την παραδοσιακή Αθωνική ιατρική και την προστασία της φύσης από τη Μοναχική Πολιτεία του Άθω. Η συνέχιση της παράδοσης αλλά και η διεξαγωγή σύγχρονης έρευνας και η συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες θα προβάλλουν την κληρονομιά της Αθωνικής ιατρικής. Η ίδρυση ενός Βοτανικού Κήπου στο Άγιον Όρος, ο οποίος θα συγκεντρώσει όλα αυτά τα σημαντικά φαρμακευτικά φυτά, θα συμβάλλει σημαντικά στην επίτευξη αυτού του στόχου.

Στην παρούσα έκθεση παρουσιάζονται 17 φαρμακευτικά φυτά με γνωστές θεραπευτικές ιδιότητες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, τα οποία αναφέρονται και στα χειρόγραφα των Αθωνικών βιβλιοθηκών. Πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα και φαρμακευτικές εταιρείες ερευνούν τις φαρμακευτικές ιδιότητες των φυτών για να τεκμηριώσουν την αποτελεσματικότητά τους και τον ασφαλή τρόπο χρήσης τους. Ορισμένα από αυτά χρησιμοποιούνται στην Ομοιοπαθητική. Σε καμιά περίπτωση τα βότανα δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται χωρίς την άδεια των θεραπόντων γιατρών.

Φαρμακευτικά φυτά της έκθεσης

Επιστημονική ονομασία -- Κοινό όνομα

1. Adiantum capillus-veneris L. -- μαλλόχορτο

2. Anemone pavonina Lam. -- ανεμόνη

3. Digitalis lanata Ehrh. -- χνουδωτή δακτυλίτιδα

4. Dracunculus vulgaris Schott -- δρακοντιά

5. Equisetum telmateia Ehrh -- πολυκόμπι

6. Fraxinus ornus L. -- μελιός

7. Glaucium flavum Crantz -- κίτρινη παπαρούνα

8. Hypericum perforatum L. -- σπαθόχορτο

9. Iris germanica L. -- γαλάζιος κρίνος

10. Lupinus angustifolius L. -- λούπινο

11. Melilotus alba Medicus -- μελισσόχορτο

12. Misopates orontium (L.) Rafin.

13. Rosa canina L. ssp. lutetiana (Lem.) Hay. -- αγριοτριανταφυλλιά

14. Rumex acetosella L. -- λάπαθο

15. Ruscus hypoglossum L. -- λαγομηλιά

16. Verbena officinalis L. -- σταυροβότανο

17. Valeriana dioscoridis Sm. -- βαλεριάνα

Η παρουσίαση των φαρμακευτικών φυτών στην έκθεση αυτή σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί ενθάρρυνση χρήσης τους αλλά έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα.

The Botanical Treasure of the Mount Athos Peninsula

Mount Athos is considered to be the most important site of Orthodox monasticism. It has had a continuous history for more than ten centuries since its establishment. It is here where art, literature and ecclesiastic music flourished during the byzantine and post-byzantine periods. Special architectural features which developed over time can be seen in the monastery buildings and in the churches. It is here where the monks shaped a unique and intensely spiritual monastic life in the midst of an impressive natural environment. This natural environment is an integral element of the cultural heritage of Mount Athos.

The uniqueness of the natural environment of Mount Athos is due to many of its geographical features. The peninsula is remote, jutting out into the sea and containing a great variety of geological and stone formations. This rugged terrain is a mosaic of natural microclimates. The peninsula has never been disturbed by nomadic animal grazing.

The plant richness of the peninsula of Mount Athos is made up of several botanical types such as Mediterranean, Balkan, European, Euro-Siberian and Eastern plant species. There are also Eastern Mediterranean endemic species. According to Babalonas 1997, the flora of Mount Athos boasts 1,453 plant taxa which represent 539 genera and 109 families. That number makes up approximately a quarter of the Greek flora. Among the plant species of Mount Athos, there are over 200 species of medicinal plants and 34 rare endemic species.

Mount Athos is a place where the harmonic relationship between man and the natural environment sets a wonderful example. Over the ages, the monks have been protectors of their natural environment and considered it to be a part of their spiritual duty.

In this exhibition, only a small number of preserved plants are displayed. The Mount Athos Botanical Collection is a multi-year effort by both monks and civilians who are fueled by respect and love for this natural heritage. The goal is to create a modern collection containing all the plants of Mount Athos. The Mount Athos Center embraces this effort and promotes its success in Greece and abroad.

The Botanical Collection is curated by Anthony Basiliadis. Esteemed scientists collaborate in the organization of the collection, creation of a data base and promotion of the collection in Greece and abroad.

Collaborating scientists are:

Dr. Stephanos Diamandis, PhD in Forest Pathology, researcher at the Forest Research Institute,

Dr. George Fotiadis, PhD in Forest Botany, Professor in the Technical University in Karpenisi.

Advice and support by the late Spiros Dafis, Professor Emeritus of the Aristotle University is gratefully acknowledged.

Ο Φυτικός Πλούτος της Χερσονήσου του Αγίου Όρους

Το Άγιον Όρος θεωρείται ως το σημαντικότερο, ζωντανό κύτταρο Ορθόδοξου μοναχισμού σε όλο τον κόσμο που διατηρεί συνεχή ιστορία 11 αιώνων. Εδώ εξελίχθηκαν οι τέχνες, η λογοτεχνία και η εκκλησιαστική μουσική κατά τη Βυζαντινή και τη μετα-Βυζαντινή περίοδο. Τα σημαντικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά που αναπτύχθηκαν διατηρούνται στα κτίρια των Ιερών Μονών και στις εκκλησίες. Είναι εδώ όπου οι μοναχοί διαμόρφωσαν έναν ιδιαίτερο πνευματικό μοναχισμό μέσα σε ένα πραγματικά εντυπωσιακό φυσικό περιβάλλον που κι αυτό αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Αγίου Όρους.

Η μοναδικότητα του φυσικού περιβάλλοντος του Αγίου Όρους οφείλεται στη γεωγραφική θέση και σχετική απομόνωση της χερσονήσου, στη μεγάλη ποικιλία γεωλογικών σχηματισμών και πετρωμάτων, στο πολυσχιδές ανάγλυφο του εδάφους, στο μωσαϊκό των κλιματικών τύπων, στην έλλειψη βοσκής ζώων νομαδικής κτηνοτροφίας και στη μακρά ιστορία της.

Η χλωρίδα του Αγίου 'Ορους αποτελείται από διάφορα χλωριστικά στοιχεία όπως μεσογειακά, βαλκανικά, ευρωπαϊκά, ευρω-σιβηρικά, ανατολικά και ενδημικά από τα οποία υπερέχουν τα μεσογειακά και ιδιαίτερα τα της Ανατολικής Μεσογείου. Κατά τον Μπαμπαλώνα 1997 η χλωρίδα του Αγίου Όρους απαρτίζεται από 1.453 είδη και υποείδη φυτών τα οποία αντιπροσωπεύουν 539 γένη και 109 οικογένειες. Ο αριθμός αυτός αποτελεί το ¼ της Ελληνικής χλωρίδας. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται 200 είδη φαρμακευτικών ειδών καθώς και 34 είδη σπάνιων ενδημικών ειδών.

Το 'Αγιον 'Ορος αποτελεί χώρο όπου η αρμονική σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον αποτελεί παράδειγμα. Οι μοναχοί μέσω των αιώνων αποδείχθηκαν ως σπουδαίοι προστάτες του φυσικού τους χώρου και τον συνέδεσαν με την πνευματική τους υπόσταση.

Στην παρούσα έκθεση εκτίθεται μικρός μόνον αριθμός διατηρημένων φυτών της Αγιορειτικής Βοτανοθήκης. Η δημιουργία της Βοτανοθήκης άρχισε το 2003 με ιδιωτική πρωτοβουλία μοναχών και κοσμικών, χωρίς πόρους αλλά με πολλή αγάπη και ενθουσιασμό. Εμπλουτίζεται κάθε χρόνο με νέα φυτά που συλλέγονται στο Άγιον Όρος και στη συνέχεια επεξεργάζονται με σύγχρονο εξοπλισμό και καινοτόμες μεθόδους.

Επιμελητής της Βοτανοθήκης είναι ο κ. Αντώνης Βασιλειάδης ενώ η όλη προσπάθεια πλαισιώνεται με ειδικούς επιστήμονες που μελετούν τα φυτά που συλλέγονται. Η Αγιορειτική Εστία αγκάλιασε την προσπάθεια αυτή και συμβάλλει στην προβολή της στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Συνεργαζόμενοι επιστήμονες είναι οι:

Δρ. Στέφανος Διαμαντής, δασολόγος-φυτοπαθολόγος, ερευνητής του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών

Δρ. Γεώργιος Φωτιάδης, καθηγητής Δασικής Βοτανικής στο ΤΕΙ Καρπενησίου

Η επιστημονική υποστήριξη του ομότιμου καθηγητή Δασολογίας Σπύρου Ντάφη ήταν ιδιαίτερα σημαντική.

The Medicinal Plants of the Mount Athos Peninsula

The rich flora of the Mount Athos peninsula includes over 200 species of medicinal plants (Ganiatsas 2003).

It is well known and internationally accepted that Greek doctors from antiquity such as Hippocrates, Dioscorides, Theophrastus, Plini, Galenus and others depended on medicinal plants and herbs. This was to become the basis for Western medicine and continued up to the beginning of the 20th Century when the first pharmaceutical and chemical medicines became available to doctors.

New developments in our days such as the emergence of pathogen resistance to antibiotics, obesity and the overwhelming cost of medical care created conditions that encourage people to return to nature. The return to traditional medicine is often linked to the Greek way of life and diet which is well known as the Mediterranean Diet.

Mount Athos has had an impressive collection of Greek medical practices for many centuries. The Athonite Libraries preserve valuable manuscripts which contain the knowledge and wisdom recorded from the past centuries. Furthermore, monasticism has kept the natural environment of the peninsula unchanged. The flora of Mount Athos which is rich in medicinal plants has thus remained the same as those mentioned in the handwritten manuscripts of the Athonite Libraries. The monks of Mount Athos have been proven faithful in their protection of nature and their traditional heritage.

The Mount Athos Botanical Collection has two goals; first to illuminate the traditional Athonite medicine and second, to show how the monastic state of Mount Athos succeeded in protecting the natural environment. The continuation of traditional practices while at the same time generating modern research and cooperation with specialist scientists will highlight the Mount Athos medical tradition. The establishment of a Botanical Garden in Mount Athos which will shelter all the medicinal plants of the peninsula will contribute to achieving the above goals.

Seventeen medicinal plants with widely known medicinal properties since antiquity are displayed in this exhibition. They are all mentioned in manuscripts stored in Athonite Libraries. Universities, research centers and pharmaceutical companies are studying the properties of medicinal plants in order to document their effectiveness and to find safe ways to use them. Several of the plants in the exhibition are used in Homeopathic treatments. Herbal treatments should never be used without permission of the attending physician.

Medicinal plants of the exhibition

Scientific name Common name

1. Adiantum capillus-veneris L. -- maidenhair fern

2. Anemone pavonina Lam. -- anemone

3. Digitalis lanata Ehrh. -- foxglove

4. Dracunculus vulgaris Schott -- dragon lily

5. Equisetum telmateia Ehrh. -- great horsetail

6. Fraxinus ornus L. -- manna ash

7. Glaucium flavum Crantz -- yellow horned poppy

8. Hypericum perforatum L. -- St. John’s wort

9. Iris germanica L. -- German bearded iris

10. Lupinus angustifolius L. -- lupin

11. Melilotus alba Medicus -- honey clover

12. Misopates orontium (L.) Rafin. -- calf’s snout

13. Rosa canina L. ssp. lutetiana (Lem.) Hay. -- wild rose (Rose hips)

14. Rumex acetosella L. -- red sorrel

15. Ruscus hypoglossum L. -- lamellia

16. Verbena officinalis L. -- verbena

17. Valeriana dioscoridis Sm. -- valeriana

The presentation of the medicinal plants in this exhibition is of an educational character and is in NO case a recommendation for their use.