Ο Αγιορείτης Άγιος Σάββας ο Χιλανδαρινός. Σύγχρονη εικαστική αποτύπωση

Σάββας Α΄, αρχιεπίσκοπος Σερβίας,

κτίτωρ μονής Xιλανδαρίου (1176-1235/6)

Ο Σάββας Α΄, αρχιεπίσκοπος Σερβίας, κτίτωρ μονής Xιλανδαρίου (1176-1235/6) πρώτος αρχιεπίσκοπος της αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Σερβίας –υιός του Μεγάλου Ζουπάνου της Σερβίας Στέφανου Νεμάνια (1166-1196)– γεννήθηκε γύρω στα 1176. Το κοσμικό του όνομα ήταν Ράστκο. Από πολύ νωρίς ο Ράστκο φανέρωσε τα έκτακτα πνευματικά του χαρίσματα και επέλεξε,παρά τις αντιρρήσεις των γονιών του, το μοναχικό βίο. Έτσι, όταν οι γονείς του αποφάσισαν να τον νυμφεύσουν, ο νεαρός πρίγκιπας εγκατέλειψε την οικογένειά του και κατέφυγε στο Άγιον Όρος. Τη φυγή του φαίνεται ότι διευκόλυνε κάποιος Ρώσος μοναχός, ο οποίος βρέθηκε τότε στην αυλή του πατέρα του.

Ο Ράστκο κατέφυγε αρχικά στην παλαιά Ρωσική μονή το 1192/3, όπου ε κάρη μοναχός σε ηλικία 17 ετών και έλαβε το μοναχικό όνομα Σάββας. Η απόφαση του νεαρού πρίγκιπα αποδείχθηκε ότι δεν ήταν επιπόλαια και βιαστική, αλλά ώριμη και στέρεη. Γι’ αυτό δεν κατόρθωσαν να τον κλονίσουν ούτε οι απεσταλμένοι τού πατέρα του, οι οποίοι στο μεταξύ έφθασαν στη Μονή και επιχείρησαν να τον πείσουν να επιστρέψει στη σερβική αυλή. Λίγο αργότερα ο μοναχός Σάββας, με συμβουλή του Πρώτου του Αγίου Όρους, εγκατοίκησε στη μονή Βατοπαιδίου, όπου συνέχισε με αυστηρή άσκηση τη μοναχική του ζωή τα επόμενα χρόνια. Λίγο μετά το 1196 ο πατέρας του Σάββα, ο οποίος στο μεταξύ είχε καρεί μοναχός λαμβάνοντας το μοναχικό όνομα Συμεών, επισκέφθηκε το Άγιον Όρος και επανασυνδέθηκε με το γιο του στη μονή Βατοπαιδίου. Η συνάντηση αυτή ήταν πολύ σημαντική, διότι ενίσχυσε τους δεσμούς του Σάββα με την οικογένειά του και τον επανασύνδεσε με την πατρίδα του. Εν συνεχεία ο Σάββας και ο πατέρας του επιδόθηκαν σε σημαντικό κτιτορικό έργο, ανεγείροντας εκ βάθρων τα παρεκκλήσια της Μεταμορφώσεως, του Γενεθλίου της Θεοτόκου και του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου και άλλα σημαντικά κτήρια της μονής Βατοπαιδίου και προικίζοντάς την με σημαντικές δωρεές. Γι’ αυτό και οι βιογράφοι του τον αποκαλούν δεύτερο κτίτορα της μονής Βατοπαιδίου, χαρακτηρισμός που επαναλαμβάνεται αργότερα και στα Πάτρια του Αγίου Όρους. Αποφάσισαν, επίσης, να περιοδεύσουν σε διάφορα σημαντικά προσκυνήματα του Όρους· στις Καρυές, όπου προσκύνησαν την εικόνα της Παναγίας «Άξιον Εστίν», στη μονή Ιβήρων, για να προσκυνήσουν την εικόνα της Πορταΐτισσας, και στη Μεγίστη Λαύρα, όπου προσκύνησαν τον τάφο του αγίου Αθανασίου.

Μετά την προσέλευση πολλών Σέρβων ευγενών στο Άγιον Όρος για να μονάσουν, ο Σάββας και ο Συμεών έλαβαν την απόφαση να ιδρύσουν μαζί μια νέα μονή για τούς Σέρβους μοναχούς του Αγίου Όρους. Έχοντας την έγκριση και τη συγκατάθεση της μονής Βατοπαιδίου, προχώρησαν στην ανακαίνιση μιας παλαιάς, εγκαταλελειμμένης την εποχή εκείνη μονής, η οποία επρόκειτο να γίνει η μονή των Σέρβων στο αγιώνυμο Όρος, η μονή Χιλανδαρίου. Το 1198 ο Σάββας ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη, προκειμένου να επιτύχει την έκδοση του σχετικού χρυσοβούλου που απαιτούνταν για την ίδρυση της νέας μονής. Μάλιστα, αξιοποιώντας τους συγγενικούς δεσμούς της οικογένειάς του με τον αυτοκράτορα Αλέξιο Γ΄ Άγγελο, πέτυχε εν συνεχεία την αναγνώριση της μονής ως σταυροπηγιακής. Για τις ανάγκες της νέας μονής ο Σάββας συνέταξε Τυπικό με βάση το Τυπικό της μονής Ευεργέτιδος της Κωνσταντινουπόλεως. Το Τυπικό αυτό έμελλε να αποτελέσει πρότυπο για πολλές άλλες μονές στη μεσαιωνική Σερβία.

Οι σχετικές εργασίες για την ανακαίνιση της Μονής ολοκληρώθηκαν ένα χρόνο αργότερα, το 1199, οπότε σχηματίστηκε η πρώτη αδελφότητα, η οποία αριθμούσε ήδη δεκαπέντε μοναχούς. Το ίδιο έτος ο γέροντας Συμεών άφησε την τελευταία του πνοή και τάφηκε, όπως είχε προειπεί, στη μονή την οποία μόλις είχε ιδρύσει με τον άγιο Σάββα. Μετά τον θάνατο του πατέρα του ο Σάββας αποσύρθηκε για να επιδοθεί πιο έντονα στην προσευχή και στην άσκηση στο κελλί του Αγίου Σάββα του Ηγιασμένου στις Καρυές, για το οποίο συνέθεσε ιδιαίτερο Τυπικό, προσαρμοσμένο στις ανάγκες της ασκητικής ζωής. Κατά την περίοδο αυτή χειροτονήθηκε πρεσβύτερος, ενώ ενίσχυσε και τις χειμαζόμενες τότε μονές Καρακάλλου, Ξηροποτάμου και Φιλοθέου.

Λίγο αργότερα, το 1208, μετά τη Λατινοκρατία, ο Σάββας αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Άγιον Όρος, παίρνοντας μαζί του και τα λείψανα του πατέρα του προκειμένου να συμφιλιώσει τους δύο αδελφούς του, Βουκάν και Στέφανο, που συγκρούονταν για τον θρόνο της σερβικής ηγεμονίας. Τελικά, με την παρέμβαση του Σάββα η διαμάχη έληξε και αποκαταστάθηκε η ειρήνη στη Σερβία. Ο Σάββας όμως δεν επέστρεψε στο Άγιον Όρος. Εγκαταστάθηκε στη μονή Στουντένιτσα που είχε ιδρυθεί από τον πατέρα του και ανέπτυξε μεγάλη ιεραποστολική δράση προετοιμάζοντας το έδαφος για την εκκλησιαστική ανεξαρτησία της Σερβίας. Παράλληλα, ως σύμβουλος του αδελφού του Στέφανου συνέβαλε καθοριστικά στη στερέωση και ενίσχυση της ηγεμονίας της Ράσκας.

Εντέλει επέστρεψε στο Άγιον Όρος. Το 1217 και το 1219 ταξίδεψε στη Νίκαια, όπου μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204, είχε εγκατασταθεί προσωρινά ο Αυτοκράτορας και ο Πατριάρχης, για να ζητήσει τη χειραφέτηση της Σερβικής Εκκλησίας. Ο ίδιος ο Σάββας χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος από τον πατριάρχη Μανουήλ Α΄ Σαραντηνό. Μάλιστα, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, εκτιμώντας την ωριμότητα του Σάββα, καθώς και του σερβικού λαού, παραχώρησε πλήρη διοικητική ανεξαρτησία στη νέα Εκκλησία, αναγνωρίζοντάς την ως αυτοκέφαλη.

Επιστρέφοντας από τη Νίκαια ο Σάββας έκανε μία σύντομη στάση στη Θεσσαλονίκη, όπου προετοιμάστηκε για το τεράστιο έργο της διοικητικής οργάνωσης της αυτοκέφαλης Σερβικής Εκκλησίας. Είχε ήδη επισκεφθεί τη Θεσσαλονίκη μετά την οσιακή κοίμηση του πατέρα του, για να προσκυνήσει τον τάφο του αγίου Δημητρίου, καθώς και για υποθέσεις της μονής Χιλανδαρίου. Σύμφωνα με τον βιογράφο του, στη Θεσσαλονίκη ο Σάββας συνεργάστηκε με το φίλο του μητροπολίτη Κωνσταντίνο Μεσοποταμίτη για την επίλυση πρακτικών διοικητικών προβλημάτων, ενώ έλαβε από τον ίδιο και το οφφίκιο του αρχιμανδρίτη. Ο Σάββας έστειλε από τη Θεσσαλονίκη φιαλίδιο με μύρο από τον τάφο του πατέρα του στον αδελφό του Στέφανο, συνοδευόμενο από μία επιστολή στην οποία του εξιστορούσε τα θαύματα που είχαν συμβεί. Κατά τη δεύτερη μετάβασή του στη Θεσσαλονίκη, ο Σάββας διέμενε στη μονή Φιλοκάλους και έλαβε ιδιαίτερη μέριμνα για την προμήθεια λειτουργικών σκευών για το αρχιεπισκοπικό του έργο, ενώ υπό την επίβλεψή του μεταφράστηκε από ομάδα συνεργατών του, μεταξύ άλλων, και ο Νομοκάνονας του Πατριάρχη Φωτίου στα σερβικά, για να αποτελέσει το θεμέλιο τής διοικητικής οργάνωσης τής νέας Εκκλησίας.

Επιστρέφοντας στην πατρίδα του ο Σάββας χώρισε τη χώρα σε οκτώ επισκοπές και χειροτόνησε επισκόπους για να ποιμαίνουν τις νέες επαρχίες. Επίσης, φρόντισε να εφοδιάσει κάθε μία από τις νέες επαρχίες με ένα γνήσιο αντίτυπο του Νομοκάνονα, καθώς και με τα απαραίτητα λειτουργικά βιβλία για την τέλεση της θείας λατρείας. Στα επόμενα χρόνια ο αρχιεπίσκοπος Σάββας μόχθησε για την αρτιότερη οργάνωση της Σερβικής Εκκλησίας.

Το 1228 πραγματοποίησε το πρώτο του προσκυνηματικό ταξίδι στους Αγίους Τόπους. Επιστρέφοντας από το ταξίδι του ο Σάββας προσπάθησε να διαδώσει στη Σερβία το Σαβαϊτικό Τυπικό, το οποίο είχε επικρατήσει στους Αγίους Τόπους. Επισκέφθηκε για τρίτη φορά τη Θεσσαλονίκη, όπου ήλθε σε επικοινωνία με το Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα και τον μητροπολίτη της πόλης, που επιζητούσαν να διασφαλιστούν οι αγαθές σχέσεις τους με τους Σέρβους. Από εκεί μετέβη για μία ακόμη φορά στο Άγιον Όρος, δωρίζοντας στη μονή Χιλανδαρίου την πατερίτσα του αγίου Σάββα του Ηγιασμένου και την εφέστιο έκτοτε εικόνα της Παναγίας Τριχερούσας.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1233, ο άγιος Σάββας παραιτήθηκε από το θρόνο του, ορίζοντας ως διάδοχό του το μαθητή του Αρσένιο. Γύρω στο 1234, παρά την προχωρημένη ηλικία του, ξεκίνησε το δεύτερο προσκύνηματικό του ταξίδι στους Αγίους Τόπους. Αυτή τη φορά όμως δεν κατάφερε να το ολοκληρώσει. Ταλαιπωρημένος από το ταξίδι, τις ασθένειες που τον βασάνιζαν και τους μόχθους μιας ολόκληρης ζωής, άφησε την τελευταία του πνοή στα τέλη του 1235 ή στις αρχές του 1236 στο Τύρνοβο, πρωτεύουσα τού Βουλγαρικού κράτους, χωρίς να προλάβει να δει την αγαπημένη του πατρίδα και να αποχαιρετήσει τούς μαθητές του.

Τιμήθηκε ως άγιος αμέσως μετά τον θάνατό του τόσο στη Βουλγαρία όσο και στη Σερβία, όπου σύντομα μεταφέρθηκαν τα λείψανά του. Βίους του αγίου Σάββα συνέταξαν αρκετοί, Σερβικής καταγωγής, εκκλησιαστικοί λόγιοι (ο αρχιεπίσκοπος Αρσένιος και οι Χιλανδαρινοί Δομεντιανός και Θεοδόσιος), ενώ μετάφραση του Βίου του στα ελληνικά από τον Γεννάδιο Χαλεπίου συμπεριέλαβε και ο όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στο Νέον Εκλόγιον.

Η μνήμη του αγίου Σάββα τιμάται στις 14 Ιανουαρίου.

Ηλίας Ευαγγέλου

Αναπληρωτής Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

(από την έκδοση της Αγιορειτικής Εστίας «ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟΝ ΠΑΝΑΓΙΟΝ. ΤΩΝ ΕΝ ΑΘΩ ΑΓΙΩΝ Ο ΧΟΡΟΣ»)

Η συνάντηση του Αγίου Σάββα με τον Πατριάρχη Ιωακείμ στο Τύρνοβο της Βουλγαρίας.

38 × 54 cm, αυγοτέμπερα σε ξύλο, 2019

Vanya Sapundzieva

Γεννήθηκε το 1974 στο Dimitrovgrad της Βουλγαρίας. Ολοκλήρωσε την βασική εκπαίδευση της στο Εθνικό Γυμνάσιο Aprilov στο Gabrovo (1993) και ακολούθως έλαβε το πτυχίο και μεταπτυχιακό της από το Πανεπιστήμιο Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου του Βελίκο Τύρνοβο, στον τομέα της εικονογραφίας (1998) όπου και έκανε και το διδακτορικό της (2006). Πραγματοποίησε επίσης μεταδιδακτορική έρευνα από το National Science Fund (NSF) σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (2010-2013). Είναι Επίκουρη καθηγήτρια εικονογραφίας στο Τμήμα Εκκλησιαστικών Τεχνών της Ορθόδοξης Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Βελίκο Τύρνοβο. Είναι ιδρυτικό μέλος της ομάδας «EIKONA» που αποτελείται από ζωγράφους και ακαδημαϊκούς που εργάζονται στον τομέα των εκκλησιαστικών τεχνών από τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Σερβία, την Ελλάδα και τη Ρωσία. Συμμετείχε σε πολλές εκθέσεις στη Βουλγαρία, την Ελβετία, το Βέλγιο, τη Ρουμανία, τη Γαλλία, το Λουξεμβούργο, την Ελλάδα και την Πολωνία. Έχει εργαστεί στην εικονογράφηση των τοιχογραφιών των εκκλησιών του Αγίου Νικολάου (Weiler la Tour, Λουξεμβούργο, 2011), του Αγίου Παϊσίου του Χιλανδαρινού (Stara Zagora, Bulgaria, 2004-13) του Αρχαγγέλου Μιχαήλ (Kolena, Bulgaria, 2014-16), στο παρεκκλήσι του Ευαγγελισμού (Stara Zagora, Bulgaria, 2017) και αλλού. Συμμετείχε επίσης σε διεθνή εργαστήρια ζωγραφικής καθώς και σε Μπιενάλε εκκλησιαστικών τεχνών, ενώ έχει συγγράψει μονογραφίες και άρθρα για την μεταβυζαντινή τέχνη. Εικόνες της Vanya Sapundzhieva βρίσκονται επίσης σε πολλές ιδιωτικές συλλογές στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Lj. Djurdjević

Ο Αγιος Σάββας.

42 × 130 cm, ξυλογλυπτική, 1996.

Συλλογή Ιεράς Μονής Χιλανδαρίου

Ιερομόναχος Αναστάσιος,

Ι. Κουτλουμουσιανό Κελλί Τιμίου Προδρόμου - «Διονυσίου εκ Φουρνά»

Κατάγεται από το Παντείχιον της Κωνσταντινούπολης. Εκάρη μοναχός στην Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου το 1977 και από το 1982 εγκαταβιώνει στο Ιερό Κελλί Τιμίου Προδρόμου «Διονυσίου εκ Φουρνά» στις Καρυές, κτίτωρ του οποίου είναι ο μέγας διδάσκαλος της αγιογραφικής τέχνης ιερομόναχος Διονύσιος ο εκ Φουρνά των Αγράφων (περ. 1670-1745). Ο ιερομόναχος Αναστάσιος είναι ένας δημιουργός ναΐφ, ασπούδαστος κι αυτοδίδαχτος. Όπως αναφέρει και ο ίδιος, ζωγραφίζει για να απαλύνει τη ροή του χρόνου. Οι ζωγραφιές του, αυγοτέμπερες και πλαστικά, με τα λαϊκά τους μορφολογικά στοιχεία, διακατέχονται από την εσωτερική του ανάγκη να μεταβάλλει σε εικόνες όλα τα βιώματα του. Έχει εκδώσει λευκώματα – πονήματα, ενώ εκθέσεις του έχουν παρουσιαστεί στην Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Βέροια, Βόλο, Αγιά, Αθήνα καθώς και στην Κωνσταντινούπολη, την Μόσχα, το Ελσίνκι και την Γρανάδα.

Η καύση των ιερών λειψάνων του Αγίου Σάββα από τους Οθωμανούς.

92 × 92 cm, τέμπερα σε χαρτόνι, 1956.

Συλλογή Ιεράς Μονής Χιλανδαρίου

Aleksandar Deroko

Ο Αλεξάνταρ Ντερόκο (1894–1988) ήταν Σέρβος αρχιτέκτονας, καλλιτέχνης και συγγραφέας, καθηγητής του Πανεπιστημίου Βελιγραδίου και μέλος της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών. Η αρχική του επιθυμία, ήταν να γίνει κατασκευαστής αεροσκαφών, έτσι εγγράφηκε στην Πολυτεχνική Σχολή στο Βελιγράδι όμως τις σπουδές του τις έκοψε ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος. Στον πόλεμο πήγε εθελοντής, πρώτα ως ένας από φημισμένους 1300 δεκανείς κι έπειτα, αφού εκπαιδεύτηκε στρατιωτικός πιλότος στη Γαλλία, συμμετείχε στην επίθεση του Μετώπου της Θεσσαλονίκης. Μετά τον πόλεμο σπούδασε αρχιτεκτονική στη Ρώμη, την Πράγα, το Μπρνο και αποφοίτησε στο Βελιγράδι το 1926. Στο Παρίσι σπούδασε σερβική και βυζαντινή αρχιτεκτονική στον Γκαμπριέλ Μιλέ και, μαζί με τον καλό του φίλο Ράστκο Πέτροβιτς, έκανε παρέα με τον Πικάσο, τον Σάβα Σουμάνοβιτς και τον Λε Κορμπυζιέ. Το 1928 έγινε λέκτορας και το 1948 καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή στο Βελιγράδι. Μαζί με τον αρχιτέκτονα Μπόγνταν Νεστόροβιτς έκανε το σχέδιο για το Ναό του Αγίου Σάββα στο Βελιγράδι βάση του οποίου άρχισε η κατασκευή του Ναού το 1935. Έγραφε αρκετά βιβλία που τα εικονογράφησε ο ίδιος. Οι εικονογραφήσεις των ταξιδιών του Αγίου Σαββα και της Μονής Χιλανδαρίου υπήρξαν θρυλικές. Μια από τις αυθεντικές αποτυπώσεις της πολυεπίπεδης και ταλαντούχας προσωπικότητας του Αλεξάνταρ Ντερόκο, ήταν οι πίνακές του που αποπνέουν έντονο εξπρεσιονισμό. Επισκέφθηκε το Άγιον Όρος και τη Μονή Χιλανδαρίου αρκετές φορές. Κατά τη διάρκεια των επισκέψεων αυτών, έγραψε αρκετά κείμενα για τη μονή, ενώ επίσης ζωγράφισε πίνακες, τρεις από τους οποίους, βρίσκονται σήμερα στη Συλλογή της μονής.

Branislav Petrić

Ο Άγιος Σάββας και ο Άγιος Συμεών ο Μυροβλήτης.

38 × 45 cm, αυγοτέμπερα σε ξύλο, 2010.

Branislav Petrić

Γεννήθηκε το 1959 στο Ζέμουν. Αποφοίτησε από τη Σχολή Καλών Τεχνών του Νόβι Σαντ. Έχει παρουσιάσει έργα του στη Σερβία και στο εξωτερικό – στην Ιταλία και τον Καναδά. Ζει στη Ρώμη, όπου συνεχίζει το καλλιτεχνικό του έργο ως ανεξάρτητος καλλιτέχνης. Εκτός από τη ζωγραφική, ασχολείται και με την συντήρηση και αποκατάσταση εικόνων, την επιχρύσωση, τη σκηνοθεσία βίντεο για συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις. Μέχρι σήμερα έχει πραγματοποιήσει δέκα ατομικές και έχει συμμετάσχει σε δέκα ομαδικές εκθέσεις.

Zoran Graovac

Γεννήθηκε στο Βελιγράδι το 1965. Σπούδασε στη Σχολή Καλλών τεχνών στο Βελιγράδι, από όπου αποφοίτησε το 1990. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές το 1993 και υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή το 2013, με θέμα «Χειροποίητο χαρτί ως ζωγραφικό μέσο». Είναι μέλος της Ένωσης εικαστικών καλλιτεχνών Σερβίας από το 1991. Μέχρι σήμερα έχει εκθέσει τα έργα του σε 15 ατομικές και σε παραπάνω από 150 ομαδικές εκθέσεις στη Σερβία και στο εξωτερικό. Απέσπασε το βραβείο ζωγραφικής από το κληροδότημα των Ρίστα και Μπέτα Βουκάνοβιτς, καθώς και βραβείο εξαγοράς πίνακα από το 31ο Οκτωβριανό σαλόνι. Στην πρώτη Μπιενάλε εκκλησιαστικής τέχνης στο Βελιγράδι απέσπασε βραβείο για την εικόνα σε τεχνική fresco. Κατά την περίοδο 1991-2001 φιλοτέχνησε μεγάλο αριθμό εντοίχειων έργων σε ναούς και δημόσιους χώρους - 150 τ. μ. ψηφιδωτών και 850 τ. μ. τοιχογραφιών. Εκτός από τη ζωγραφική ασχολείται με τη χαρακτική και την παραγωγή χειροποίητου χαρτιού. Την περίοδο 1994 - 1996 δίδασκε σχέδιο στη Σχολή σχεδίου στην οδό Σούματοβατσκα. Από το 1994 διδάσκει σχέδιο και ζωγραφική στη Σχολή Καλών τεχνών του Βελιγραδίου, ενώ από το 2008 είναι υπεύθυνος του μαθήματος εντοίχειας ζωγραφικής και ψηφιδωτού. Διετέλεσε διευθυντής τομέα στο πανεπιστήμιο, μέλος του συμβουλίου, ψηφίστηκε κοσμήτορας διδασκαλίας για δύο θητείες, ενώ το 2011 κοσμήτορας. Είναι διευθυντής του Κέντρου χαρακτικής και οπτικής έρευνας της Ακαδημίας. Είναι τακτικός καθηγητής της Σχολής καλλών τεχνών στο Βελιγράδι.

Ο Άγιος Σάββας

47,5 × 37,5 cm, ξυλογλυπτική

Συλλογή Ιεράς Μονής Χιλανδαρίου

Svetislav Stanković

Ο Σβέτισλαβ Στάνκοβιτς γεννήθηκε το 1934 κοντά στο Λέμπανε της Σερβίας. Από παιδί, το όνειρο του ήταν να φοιτήσει στη ξυλογλυπτική σχολή του Πρίζρεν όμως υπάκουσε τη συμβουλή του πατέρα του και τελείωσε το αγροτικό σχολείο. Σήμερα, αφήνει τα ίχνη του στη σερβική τέχνη πραγματοποιώντας το παιδικό του όνειρο να γίνει ξυλογλύπτης. Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 αγόρασε τα πρώτα εργαλεία ξυλογλυπτικής. Kατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών και με πάνω από 300 έργα και δημιουργίες, η ξυλογλυπτική, αποτελεί πλέον για τον ίδιο μια γνήσια τέχνη και ο ίδιος προσπαθεί να αφήσει το προσωπικό καλλιτεχνικό του ύφος. Οι ξυλόγλυπτες εικόνες αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος των έργων του καλλιτέχνη ο οποίος αφιέρωσε ειδικούς δημιουργικούς κύκλους στα πορτραίτα των Σέρβων κυβερνητών, τα εμβλήματα πόλεων της Βοϊβοντίνας και φημισμένους Σέρβους. Ο Άγιος Σάββας έχει αποτελέσει κύριο θέμα σε πλήθος από τα έργα του καλλιτέχνη, και μια από τις πιο επιτυχημένες ξυλόγλυπτες εικόνες του με το πρόσωπο του Σέρβου αγίου – ανάγλυφο χρωματισμένο κατά την παμπάλαια παράδοση – τη χάρισε στη Μονή Χιλανδαρίου.

Ο Αγιορείτης Άγιος Σάββας ο Χιλανδαρινός

Σύγχρονη εικαστική αποτύπωση

Ο ρόλος του Σάββα Νεμάνια στη δημιουργία της εθνικής ταυτότητας της Σερβίας ήταν κορυφαίος. Θεμελιωτής της Εκκλησίας και πρώτος αρχιεπίσκοπος της Σερβίας, στην οποία θα εξασφαλίσει και την αυτοκεφαλία της, συνιδρυτής των πρώτων σερβικών μοναστηριών, της μονής Χιλανδαρίου, της Studenica, της Žiča και της Mileševa και συγγραφέας εκκλησιαστικών, λειτουργικών και νομοκανονικών συγγραμμάτων, ο άγιος Σάββας δικαιολογημένα θεωρείται το πλέον τιμώμενο πρόσωπο στη σερβική ιστορία. Η πλούσια αγιολογική παράδοση, η σχετική με τον άγιο που ξεκινά αμέσως μετά την κοίμησή του, με τη σύνταξη του βίου του από τον μαθητή και συνοδό στα ταξίδια του στους αγίους Τόπους και το Άγιον Όρος, τον Δομεντιανό, αποτελεί μαρτυρία της δημοφιλίας του και του σεβασμού που έχαιρε στη Σερβία. Ωστόσο, το αρχαιολογικό εικαστικό υλικό που μας έχει σωθεί αποδεικνύει μια δυσερμήνευτη και παράδοξη δυσαναλογία ανάμεσα στην πλούσια αγιολογία του, αφενός και την απουσία απεικονίσεων του βίου του σε εικόνες κατά τη Βυζαντινή περίοδο, αφετέρου. Το φαινόμενο αυτό αν και θα μετριασθεί κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο, ωστόσο θα παραμείνει εγείροντας ποικίλα ερωτήματα στην έρευνα.

Η έκθεση της Αγιορείτικης Εστίας έρχεται να απαλύνει το κενό αυτό και να εμπλουτίσει το εικαστικό υλικό προσθέτοντας νέες και άκρως ενδιαφέρουσες, για την πρόσληψη του αγίου σήμερα, απεικονίσεις στις ήδη γνωστές του, είτε ως μεμονωμένου είτε μαζί με τον πατέρα του, μέγα ηγεμόνα Στέφανο Νεμάνια, τον μετέπειτα μοναχό Συμεών. Επιπλέον, η μικρογραφική ιστόρηση επεισοδίων του βίου του αγίου Σάββα από τον ιερομόναχο Αναστάσιο στο κελλί του Διουνυσίου του εκ Φουρνά στο Άγιον Όρος ακολουθεί την εικονογραφική παράδοση όπως αυτή αποτυπώθηκε στον πλούσιο κύκλο με τις εικοσιεννέα σκηνές που διατάσσονται στην τράπεζα της Μονής Χιλανδαρίου, έργο του ιερομονάχου Γεωργίου Μητροφάνοβιτς το 1621-1622. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης και το έργο του Aleksandar Deroko, που εικονίζει με δραματική και συναισθηματική ένταση τη σκηνή της καύσης των λειψάνων του αγίου από τους Οθωμανούς στο οροπέδιο Βράτσαρ το 1594 ως αντίποινο στην εξέγερση των Σέρβων.

Η ποικιλία των παρουσιαζομένων στην έκθεση έργων, των υλικών και των τεχνικών τους αποδεικνύει περίτρανα την ξεχωριστή θέση που κατέχει ο άγιος Σάββας στη συνείδηση και την καρδιά όχι μόνο των Σέρβων αλλά όλων των Ορθοδόξων των Βαλκανίων, ανακηρύσσοντάς τον ως έναν οικουμενικό άγιο.

Θανάσης Σέμογλου

Καθηγητής Βυζαντινής αρχαιολογίας και τέχνης, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Α.Π.Θ.

Προς την Μονή Χιλανδαρίου. 40 × 35 cm, κραγιόνια, 2019.

Κωνσταντίνος Βαφειάδης

Είναι απόφοιτος τριών Πανεπιστημίων, της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών των Αθηνών, του τμήματος Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Ιστορίας της τέχνης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Οι μεταπτυχιακές του σπουδές αφορούν κυρίως στη Βυζαντινή Αρχαιολογία, αντικείμενο για το οποίο εκπόνησε διδακτορική διατριβή (2004) και μεταδιδακτορική έρευνα (2015) στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Έχει διδάξει σε διάφορες σχολές και Πανεπιστήμια στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Τα τελευταία χρόνια διδάσκει στο τμήμα Διαχείρισης Εκκλησιαστικών Κειμηλίων της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών.

Η επιστημονική του δραστηριότητα περιλαμβάνει συμμετοχές σε ερευνητικά προγράμματα, ανασκαφές και συνέδρια, καθώς επίσης συγγραφή αυτοτελών μελετών και δημοσιεύσεων σε επιστημονικά περιοδικά. Όσον αφορά στην καλλιτεχνική του δράση, αυτή περιλαμβάνει τέσσερις ατομικές Εκθέσεις και πλήθος ομαδικών. Έχει επίσης εργασθεί, ως αγιογράφος, σε τριάντα ναούς της Ελλάδος και του εξωτερικού. Συμμετέχει ενεργά στα καλλιτεχνικά δρώμενα της χώρας με διαλέξεις, εικονογραφήσεις δημοσίων κτηρίων, με εικαστικές παρεμβάσεις (Murals), αλλά και με δοκίμια που αφορούν κυρίως την τέχνη και τις σύγχρονες εφαρμογές της.

Μονή Στουντένιτσα.

30 × 35 cm, αυγοτέμπερα σε ξύλο, 2019

Goran Jović

Γεννήθηκε το 1976. Αποφοίτησε από την Ακαδημία τεχνών και συντήρησης της Σερβικής Ορθοδόξου Εκκλησίας στο Βελιγράδι. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές σπουδές του στη Σχολή Εφαρμοσμένων τεχνών του Βελιγραδίου. Έλαβε τη διδακτορική του διατριβή το 2014 από την Σχολή Καλλών τεχνών στο Βελιγράδι. Από το 2013 εργάζεται ως βοηθός στον τομέα της εντοίχειας ζωγραφικής-ψηφιδωτού της Σχολής Καλλών τεχνών στο Βελιγράδι, ενώ το 2016 εξελέγει στο βαθμό του λέκτορα.

Έχει φιλοτεχνήσει τοιχογραφίες, τέμπλα και ψηφιδωτές συνθέσεις, σε είκοσι ναούς και θρησκευτικά κτήρια στη Σερβία και την γύρω περιοχή, ενώ πρόσφατα τοιχογράφησε μεγάλο μέρος του εσωτερικού της κρύπτης του ναού του Αγίου Σάββα στο Βελιγράδι.

Έχει πραγματοποιήσει πολλές ατομικές, ενώ συμμετείχε και σε πολλές ομαδικές εκθέσεις στη Σερβία και στο εξωτερικό (Βελιγράδι, Νόβι Σάντ, Ζάγκρεμπ, Μπούντβα, Μόναχο, Νέα Υόρκη, Σικάγο, Ριέκα, Μόκρα Γκόρα, Ούζιτσε).

Ο Αγιος Σάββας.

50 × 130 cm, λάδι σε καμβά, 1996.

Συλλογή Ιεράς Μονής Χιλανδαρίου

Slobodan Jeremić Jeremija (Ιερεμίας)

Ο Σλομπόνταν Ιέρεμιτς Ιερεμίας γεννήθηκε στη πόλη Σάμπατς όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια και ολοκλήρωσε τη βασική σχολική εκπαίδευση. Μετά από μερικά χρόνια διαμονής στο Βελιγράδι, στις αρχές του ’70 αποφασίζει να εγκαταλείψει την πόλη και να μετακομίσει στο χωριό Πέτσιντσε. Ο Ιερεμίας ασχολείται επαγγελματικά με τη ζωγραφική από το 1968 και μέχρι στιγμής έχει πραγματοποιήσει 160 ατομικές και έχει συμμετάσχει σε περίπου 250 ομαδικές εκθέσεις στην πρώην Γιουγκοσλαβία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Γερμανία, την Ελβετία, την Ολλανδία, την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ. Μέχρι σήμερα έχει λάβει 30 βραβεία. Το όνομά του αναφέρεται σε μερικές μονογραφίες.

Το 1988 εκδοθηκε η μονογραφία «Ο Ιερεμίας μεταξύ του άρτου και των ουρανών». Το 1989 εκδόθηκε η συλλογή ποιημάτων «Το άλας και ο άρτος του Ιερεμία» με τα ποιήματα των σπουδαίων Σέρβων ποιητών. Το 1995 ίδρυσε το Σερβικό μουσείο άρτου – Ιερεμίας. Έργα του βρίσκονται σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές σε όλο τον κόσμο.

Γιώργος Κόρδης

Σπούδασε Μεσαιωνικές Τεχνικές στο School of the Museum of Fine Arts, Boston, συνέχισε παίρνοντας μεταπτυχιακό στη Θεολογία (ThM) Holy Cross Greek Orthodox School of Theology, Boston, και το διδακτορικό του στη Θεολογία και Αισθητική της Βυζαντινής Ζωγραφικής στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εργάστηκε ως Επίκουρος Καθηγητής της Βυζαντινής Τέχνης στη Θεολογική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και ως Επισκέπτης Καθηγητής σε πολλά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο.

Έχει πραγματοποιήσει πάρα πολλές ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το Εξωτερικό (Παρίσι, Taipei, Βουκουρέστι, Τορόντο, Σόφια, Νew Jersey, Κωνσταντινούπολη, και αλλού) και έχει συμμετάσχει και σε αρκετές ομαδικές.

Έχει τοιχογραφήσει Ιερούς Ναούς στην Ελλάδα, το Άγιον Όρος και τις Η.Π.Α.

Συμμετείχε σε πολλά διεθνή Συμπόσια για την εκκλησιαστική τέχνη, έχει λάβει σημαντικές διακρίσεις και βραβεία και έχει δημοσιεύσει σε πολύ σημαντικές εκδόσεις για την βυζαντινή ζωγραφική, τις τεχνικές και σημαντικών εικαστικών της εκκλησιαστικής τέχνης και αγιογραφίας

70 × 80,5 cm, Εντοιχισμένο ψηφιδωτό (αντίγραφο)

Ναός Κοίμησης Υπεραγίας Θεοτόκου, Μονή Μάλο Σρέντιστε

Snezana Jovčić-Oldja

Γεννήθηκε το 1967 στη Γιάμπουκα. Αποφοίτησε το 1991 από το τμήμα ζωγραφικής της Σχολής Καλλών τεχνών του Βελιγραδίου, ενώ στην ίδια σχολή ολοκλήρωσε και τις μεταπτυχιακές της σπουδές το 1994, με ειδίκευση στην εντοίχεια ζωγραφική. Ολοκλήρωσε τις διδακτορικές της σπουδές το 2015 στη Σχολή Καλλών τεχνών με το έργο «Από το ψηφιδωτό πορτρέτο ως την εικόνα» υπό την εποπτεία του καθηγητή Ζόραν Γκράοβατς. Είναι μέλος της Ένωσης εικαστικών καλλιτεχνών Σερβίας από το 1993.

Από το 2009 ήταν βοηθός στον τομέα εντοίχειας ζωγραφικής και ψηφιδωτού στη Σχολή Καλλών τεχνών στο Βελιγράδι, ενώ από το 2011 κατέχει τη θέση του λέκτορα στο ίδιο τμήμα.

Απέσπασε σημαντικά βραβεία και διακρίσεις για το καλλιτεχνικό της έργο στον τομέα ψηφιδωτού και σχεδίου. Πραγματοποίησε μεγάλο αριθμό ατομικών και ομαδικών εκθέσεων στη Σερβία και στο εξωτερικό. Ψηφοθέτησε θρησκευτικά ψηφιδωτά σε ναούς της Σερβίας, του Μαυροβουνίου και της Αγγλίας, καθώς και κοσμικά ψηφιδωτά για ιδιωτικές συλλογές στη Σερβία, Ρωσία, Κροατία, Αυστραλία, Αγγλία και ΗΠΑ. Τα ψηφιδωτά της εντάσσονται στη συλλογή του Ιστορικού μουσείου Σερβίας στο Βελιγράδι, όπως και στη συλλογή Σύγχρονης γκαλερί του Κέντρου πολιτισμού στο Πάντσεβο.

Αγάπη, από τον κύκλο Λαμπερό σκοτάδι. 80 × 120 cm, ακρυλικό σε καμβά, 2019.

Nicola Sarić

Γεννήθηκε το 1985 στην πόλη Bajina Basta της Σερβίας. Το 2005, άρχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου, ενώ το 2006, μετακόμισε για σπουδές στην Ακαδημία της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας για τις Τέχνες και τη Συντήρηση στον τομέα της εκκλησιαστικής τέχνης, από όπου αποφοίτησε το 2014.

Γαλουχημένος στην πρακτική εκκλησιαστικής τέχνης, η καλλιτεχνική του έκφραση προέρχεται από την ιερή ελληνορωμαϊκή τέχνη και γενικά την τέχνη της κλασικής αρχαιότητας και της μεσαιωνικής περιόδου. Στα έργα του, μέσα από την αμεσότητα και την απλότητα των οπτικών στοιχείων, προσπαθεί να μεταφέρει τη διαίσθηση ενός «μεταμορφωμένου κόσμου» και την αιώνια λάμψη, την αρμονία και την ομορφιά του.

Έχει στο ενεργητικό του πολλές ατομικές εκθέσεις καθώς και συμμετοχές σε ομαδικές εκθέσεις στην Γερμανία, τη Σερβία, τη Ρουμανία, και αλλού, ενώ το 2016 παρουσίασε την έκθεση «Παραβολές και Μάρτυρες» στον εκθεσιακό χώρο της Αγιορειτικής Εστίας στη Θεσσαλονίκη. Έχει εκδώσει βιβλία για την τέχνη και δημοσιεύει συχνά σε περιοδικά της Γερμανίας. Από το 2011 ζει στο Αννόβερο της Γερμανίας.

Ιωάννης Ν. Μαστερόπουλος

Γεννήθηκε το 1979 στη Μόσχα. Μεταξύ 1990 - 1997 φοίτησε στο Καλλιτεχνικό Λύκειο της Μόσχας (MAXΛ). Από το 1998-2004 σπούδασε στη Θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών ως υπότροφος του Υπουργείου Εξωτερικών Ελλάδος. Από το 2005-2009 σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών (ΑΣΚΤ). Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Τα έργα του βρίσκονται σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές στην Ρωσία, Ελλάδα και άλλες χώρες.

Todor Mitrović

Γεννήθηκε στο Βελιγράδι το 1972. Αποφοίτησε από τη Σχολή Καλών Τεχνών (FLU) του Πανεπιστημίου των Τεχνών του Βελιγραδίου το 1997. Βραβεύτηκε από το Τμήμα Καλών Τεχνών (FLU) του Πανεπιστημίου των Τεχνών στο Βελιγράδι το 2015. Από το 1993 ζωγραφίζει εικόνες. Εστιάζοντας στη σύγχρονη τέχνη και έχοντας βιώσει ποικίλους τρόπους καλλιτεχνικής έκφρασης (πορτραίτο, αφηρημένη ζωγραφική και εικονογράφηση), προσπαθεί να δημιουργήσει με τις εικόνες του μια γέφυρα ανάμεσα στην εκκλησία και τη σύγχρονη τέχνη. Μέσα από καλλιτεχνικές και θεωρητικές μεταπτυχιακές έρευνες πέτυχε να παρουσιάσει τις εικόνες ως μια ακαδημαϊκά αναγνωρισμένη εξέλιξη της σύγχρονης καλλιτεχνικής σκηνής. Διδάσκει διάφορα μαθήματα σχετικά με την φορητή εικόνα, σε επίπεδο πτυχίου και μεταπτυχιακού, στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, με την ιδιότητα του Καθηγητή.

Έχει παρουσιάσει δώδεκα ατομικές εκθέσεις και συμμετείχε σε πολλές ομαδικές στη Σερβία και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Έχει ασχοληθεί με την αφηρημένη τέχνη και είχε ενεργή συμμετοχή στην καλλιτεχνική σκηνή του Βελιγραδίου (βραβεύτηκε το 1999) μέχρι το 2003 (τελευταία έκθεση κοσμικών έργων). Είναι μέλος της ομάδας τέχνης «Eikona», στην οποία συμμετέχουν καθηγητές ορθόδοξης εκκλησιαστικής τέχνης σε ευρωπαϊκό επίπεδο και έχει συμμετάσχει σε πολυάριθμα διεθνή συνέδρια για τη τέχνη και τη θεωρία της τέχνης.